Melek ve Meleklere İman
Meleklerin Özellikleri:Melekler duyu organlarıyla algılanamayan, gözle görülmeyen, sürekli
Allah'a kulluk eden, asla günah işlemeyen, nûrânî ve ruhanî varlıklardır. Bu
sebeple onlar hakkındaki tek bilgi kaynağı âyetler ve sahih hadislerdir.
Onun ötesinde bir şey söylemek mümkün değildir. Meleklerin gözle görülmez,
duyu organlarıyla algılanamaz varlıklar oluşu, inkâr edilmeleri için bir
gerekçe olamaz. Gerek akla gerekse pozitif bilimlere dayanılarak, meleklerin
var veya yok olduklarına dair kesin deliller ileri sürülemez. Çünkü melekler,
gözlem ve deneye dayanan pozitif bilimlerin ilgi alanı dışında kalan fizik
ötesi varlıklardır. Şartlanmamış insan aklı da meleklerin varlığını imkânsız
değil, câiz ve mümkün görür.
c) Meleklerin Özellikleri
Melekleri diğer varlıklardan ayıran birtakım özellikler vardır. Bunları
şu şekilde sıralamak mümkündür:
1. Melekler nûrdan yaratılmış; yemek, içmek, erkeklik, dişilik, uyumak,
yorulmak, usanmak, gençlik, ihtiyarlık gibi fiillerden ve özelliklerden arınmış
nûrânî ve ruhanî varlıklardır: "...O'nun huzurunda bulunanlar, O'na ibadet
hususunda kibirlenmezler ve yorulmazlar. Onlar, bıkıp usanmaksızın gece
gündüz (Allah'ı) tesbih ederler" (el-Enbiyâ 21/19-20), "Onlar rahmânın kulları
olan melekleri dişi kabul ettiler. Acaba meleklerin yaratılışlarını mı görmüşler?
Onların bu şahitlikleri yazılacak ve sorguya çekileceklerdir" (ez-Zuhruf 43/19);
ayrıca bk. es-Sâffât 37/149; en-Necm 53/27-28).
2. Melekler Allah'a isyan etmezler, Allah'ın emrinden çıkmazlar, asla
günah işlemezler, hangi iş için yaratılmış iseler o işi yaparlar. "Onlar, üstlerindeki
Rablerinden korkarlar ve kendilerine ne emrolunursa onu yaparlar"
(en-Nahl 16/50; ayrıca bk. el-Enbiyâ 21/26-28; et-Tahrîm 66/6).
3. Melekler, son derece süratli, güçlü ve kuvvetli varlıklardır: "Gökleri ve
yeri yaratan, melekleri ikişer üçer ve dörder kanatlı elçiler yapan Allah'a
hamdolsun. O, yaratmada dilediği artırmayı yapar. Şüphesiz Allah her şeye
gücü yetendir" (el-Fâtır 35/1). İslâmî kaynaklarda meleklerin kanatları olduğu
bildirilmekle birlikte bu kanatların mahiyeti konusunda bir şey söylemek
mümkün değildir. Meleklerin nûrânî varlıklar olduğu göz önünde tutulursa,
bunları kuş veya uçak kanatları gibi maddî nitelemelere konu etmenin
doğru olmayacağı ortadadır. Kanatların mahiyetini ancak Allah ve melekleri
gören peygamberler bilebilirler. Meleklerin kanatları onların sûretini, kanatlarının
fazlalığı onların güç ve sürat yönünden derecelerini, Allah katındaki
değerlerini gösterdiği şeklinde anlaşılabilir.
4. Melekler Allah'ın emir ve izniyle çeşitli şekil ve kılıklara bürünebilirler.
Cebrâil (a.s) Hz. Peygamber'e ashaptan Dihye şeklinde görünmüş, bazan
kimsenin tanımadığı bir insan şeklinde gelmiştir. Yine Cebrâil (a.s), Hz.
Meryem'e bir insan şeklinde görünmüş
(Meryem 19/16-17), meleklerden bir
grup, Hz. İbrâhim'e bir oğlu olacağı müjdesini getiren insanlar şeklinde gelmiş,
o da onları misafir zannederek kendilerine yemek hazırlamış, fakat
yemediklerini görünce korkmuş, sonra da melek olduklarını anlamıştır (Hûd
11/69-70). Bu âyetten meleklerin yiyip içmedikleri sonucu da çıkmaktadır.
5. Melekler gözle görünmezler. Onların görünmeyişleri, yok olduklarından
değil, insan gözünün onları görebilecek kabiliyet ve kapasitede yaratılmamış
olmasındandır. Melekler peygamberler tarafından aslî şekilleriyle görülmüşlerdir.
Asıl şekillerinden çıkıp bir başka maddî şekle, meselâ insan şekline girmeleri
durumunda diğer insanlarca da görülmeleri mümkün olur. Cibrîl hadisi
diye bilinen, iman, islâm ve ihsan kavramlarının tanımlarının yapıldığı hadiste
belirtildiği gibi, Cebrâil ashap tarafından insan şeklinde görülmüştür (bk. Buhârî,
“Îmân”, 37; Müslim, “Îmân”, 1; Ebû Dâvûd, “Sünnet”, 15).
6. Melekler gaybı bilemezler. Çünkü gaybı, ancak Allah bilir. Eğer Allah
tarafından kendilerine gayba dair bir bilgi verilmiş ise, ancak o kadarını
bilebilirler. Kur'an'da ifade edildiğine göre Allah, Hz. Âdem'e varlıkların isimlerini
öğretmiş, sonra da isimlerin verildiği varlıkları meleklere göstererek,
bunların isimlerini haber vermelerini onlardan istemiş, bunun üzerine melekler
"Seni tenzih ederiz. Senin bize öğrettiğinden başka bizim hiçbir bilgimiz
yoktur. Çünkü her şeyi hakkıyla bilen, hüküm ve hikmet sahibi olan
sensin" demişlerdir. Bunun üzerine de Cenâb-ı Hak Hz. Âdem'in, varlıkların
isimlerini haber vermesini emretmiş, o da söyleyiverince şöyle seslenmiştir:
"Size demedim mi ki, göklerin ve yerin gaybını
şüphesiz ben bilirim. Neyi
açıklarsanız neyi de gizlemişseniz ben bilirim" (el-Bakara 2/31-33).
d) Meleklerin Görevleri ve Çeşitleri
Âyet ve hadislerde sayıları hakkında herhangi bir bilgi bulunmayan fakat
pek çok oldukları anlaşılan meleklerin temel görevleri Allah'a kulluk ve
O, neyi emrederse onu yerine getirmektir. Melekler görevleri açısından şu
gruplarda incelenebilirler:
Cebrâil, dört büyük melekten biridir. Allah tarafından vahiy getirmekle
görevlidir. Cebrâil'e (a.s.) güvenilir ruh anlamına gelen "er-Rûhu'l-emîn" de
denilmiştir: "O (Kur'an'ı) korkutuculardan olasın diye Rûhulemîn senin
kalbine indirmiştir" (eş-Şuarâ 26/193-194). Bir başka âyette de ona Rûhulkudüs
adı verilmiştir: "...Kur'an'ı Rabbinden hak olarak Rûhulkudüs indirmiştir"
(en-Nahl 16/102). Cebrâil, meleklerin en üstünü ve en büyüğü, Allah'a
en yakını olduğu için kendisine “meleklerin efendisi” anlamında seyyidü'l-
melâike denilmiştir. Mîkâîl, dört büyük melekten biri olup, kâinattaki
tabii olayları ve yaratıkların rızıklarını idare etmekle görevlidir. İsrâfîl, sûra
üflemekle görevli melektir. İsrâfil, sûra iki kez üfleyecek, ilkinde kıyamet
kopacak, ikincisinde ise tekrar diriliş meydana gelecektir. Azrâil ise, görevi
ölüm sırasında canlıların ruhunu almak olduğu için "melekü'l-mevt" (ölüm
meleği) adıyla anılmıştır: "De ki: Size vekil kılınan ölüm meleği canınızı
alacak, sonra Rabbinize döndürüleceksiniz" (es-Secde 32/11).
Kirâmen Kâtibîn, insanın sağında ve solunda bulunan iki meleğin adıdır.
Sağdaki melek iyi iş ve davranışları, soldaki ise kötü iş ve davranışları
tesbit etmekle görevlidir. Hafaza melekleri adı da verilen bu melekler kıyamet
günü hesap sırasında yapılan işlere şahitlik de edeceklerdir. Kur'an'da
bu melekler hakkında şöyle buyurulmuştur: "İki melek (insanın) sağında ve
solunda oturarak yaptıklarınızı yazmaktadırlar. İnsan hiçbir söz söylemez ki,
yanında gözetleyen yazmaya hazır bir melek bulunmasın" (Kaf 50/17-18),
"Şunu iyi bilin ki üzerinizde bekçiler, değerli yazıcılar vardır. Onlar yapmakta
olduklarınızı bilirler" (el-İnfitâr 82/10-12; ayrıca bk. ez-Zuhruf 43/80).
Münker ve Nekir, ölümden sonra kabirde sorgu ile görevli iki melektir.
“Bilinmeyen, tanınmayan, yadırganan” anlamındaki münker ve nekir, mezardaki
ölüye, hiç görmediği bir şekilde görünecekleri için bu ismi almışlardır.
Bu iki melek kabirde ölülere, "Rabbin kim? Peygamberin kim? Kitabın
ne?" diye sorular yöneltecekler, alacakları cevaplara göre ölüye iyi veya
kötü davranacaklardır.
Hamele-i Arş, arşı taşıyan meleklerin adıdır. Kur'an'da haklarında
şöyle buyurulur: "Arşı yüklenen, bir de onun çevresinde bulunanlar (melekler)
Rablerini hamd ile tesbih ederler. O'na iman ederler..." (el-Mü'min 40/7;
ayrıca bk. el-Hâkka 69/17).
Mukarrebûn ve İlliyyûn adıyla anılan melekler, Allah'ı tesbih ve anmakla
görevli olup, Allah'a çok yakın ve O'nun katında şerefli mevkii bulunan
meleklerdir (en-Nisâ 4/172). Cennet ve cehennemdeki işleri yürütmekle
görevli melekler de vardır (bk. er-Ra‘d 13/23-24; et-Tahrîm 66/6; el-
Müddessir 74/29-31).
Bunlardan başka, insanın kalbine doğruyu ve gerçeği ilham etmekle
(Tirmizî, “Tefsîr”, 3), namaz kılanlarla birlikte Fâtiha sûresinin bitiminde
"âmin" demekle (Buhârî, “Ezân”, 111, 112; “Da‘avât”, 63; Müslim, “Salât”,
18), hergün sabah ve ikindi namazlarında müminlerle birlikte olmakla
(Buhârî, “Mevâkyt”, 16; Müslim, “Mesâcid”, 37), Kur'an okurken yeryüzüne
inmekle (Buhârî, Fezâilü'l-Kur'ân, 15; Müslim, “Müsâfirîn”, 36), sokakları ve
yolları dolaşıp zikir, Kur'an ve ilim meclislerini arayıp bulmakla (Buhârî,
“Da‘avât”, 66; Müslim, “Zikr”,
, müminlere (Ahzâb 33/43) özellikle bilgin olan müminlere rahmet okumakla (Tirmizî, “İlim”, 19), sadece Allah'a hamd
ve secde etmekle (A‘râf 7/206) görevli melekler de vardır.
e) İnsanlarla Melekler Arasındaki Üstünlük Derecesi
Ehl-i Sünnet'e göre insanlar içinden seçilen peygamberler, meleklerin
peygamberleri durumunda olan büyük meleklerden daha üstündür. Çünkü
yüce Allah insan için "halife" tabirini kullanarak (el-Bakara 2/30) onu melekler
karşısında yüceltmiş, Hz. Âdem'e secde etmeleri için meleklere emretmiş,
eşya ve âlemi meleklere gösterip bunların adlarını sorduğu zaman me
lekler cevap verememiş, Hz. Âdem ise birer birer saymıştır (el-Bakara 2/3134).
Ayrıca meleklerin Allah'a kullukları ve hayırlı
şeyleri yapmaları, iradeye
bağlı olmayan hareketlerdir. Halbuki insan Allah'a kulluğunu ve iyi
işleri, kendisini doğru yoldan ayıracak pek çok engeli aşarak yapar. Bütün
bunlar insan cinsinin melek cinsinden üstün olduğunu gösterir. Meleklerin
önde gelenleri, peygamber olmayan bütün insanlardan; takvâ sahibi müminler,
şehidler, salih amel işleyenler, dinde dosdoğru hareket edenler, diğer
meleklerden; diğer melekler de insanların kâfir, münafık, müşrik, inancı
bozuk, amelsiz, ahlâksız olanlarından daha üstündür.