Taassup ve Önyargı

ÖNYARGILARIMIZIN PSİKOSOSYAL TEMELLERİ

Her insanın önyargıları vardır,Önyargılarımıza,Almış olduğumuz Eğitim,Aile,Doğup büyüdüğümüz ülke ,çevre, dini inançların, kültür,spor ve siyasetin etkileri önemli ölçüde etki eder. Ön yargılarımız, bilinç altımızda oluşan kabul ve tastik ettiğimiz(onayladığımız ) inançlarımızdır. Her insan doğduğu ülke ve bölgenin almış olduğu eğitimden ,yetişmiş olduğu aile,çevre ve arkadaş ortamından edindiği bilgi,görgü,görenek ve tecrübeleri kişinin "toplam bilgi birikimini" oluşturur,bu depodan kişi gerektiği zaman ve gerektiği kadarını günlük hayatta kullanır.Bu bilgilerin özü de bilinç altımızı oluşturur.Bilinç atımızda yatan bu fikirler de bizlerin ön kabulleridir,yani önyargılarıdır.Bu dünyada ne kadar insan yaşıyorsao kadar önyargılar vardır.Öyle ise önyargılarımızın doğruluğu veya yanlışlığını nasıl bilebileceğiz?işte burada ortak aklın buluşturduğu değeryargılarımızın etrafınnda toplanarak doğru önkabullerimizi bulabiliriz.

Yüce rabbimiz Kutsal kitabında ‘İstişare etmemizi istemesi (Şura suresi .Ayet,38.) kendi değeryargılarımızın yanılabilme) imkanına karşın ,Ortak aklın buluştuğu bir noktanın seçilmesi istenmiştir.

Önyargıları neler değiştirir ?

Önyargılar ,eğer önünde çıkılmaz bir yol,aşılmaz bir engel varsa bu engelleri aşmak için farklı metotlar geliştirilebilir.

Sırasıyla a)İdare etmek;etliye sütlüye karışmamak, b)İleri bir tarihe ertelemek

c) Takiyye yapmak(Gizlemek)
Güçsüz olduğunda, güçsüz olduğun gibi görünmeme,(Şia inanç anlayışı) d)Bir konuyla ilgili farklı görüşler araştırarak kendi önyargılarımızın da yanlış anlaşılabileceğini araştırıp gerekirse bu önyargılarımızı değiştirmek.
Bu çok zor bir seçimdir.fakat bununda önünde engeller vardır; içimizdeki öfkelerimiz.sözünde durmadı,dürüst değilmişsin derler düşüncesi.korktu,sindi, öbürtaraf baskın geldi, vb psikolojik duygular önyargılarımızın beslenme damarlarıdır.

Tarihte önyargılarımızın damarlarını kesen örnek şahsiyetlerle doludur.Hz.Ali savaşta düşmanını tam öldüreceği sırada,Düşmanın Hz.Ali’nin yüzüne tükürdüğünde,öfkeden tam öldürecek sırada bir anda öldürmekten vazgeçiyor.Düşmanı kendisini niye öldürmediğini sorduğunda,Eğer seni şimdi öldürseydim Allah için değil ,öfkemden,kızgınlığımdan dolayı kendi nefsim için öldürmüş olacaktım. Diyerek,nefsinin öfke damarını kontol edebiliyor. Bu davranışı incelersek,Hz.Alinin başkaları ne derler anlayışını ,veya önyargısını yenmiştir.

Ön yargımızı yenmenin en büyük faktörü,Hayatımızı veya tüm işlerimizi Allah rızası merkezine koymaktır.

Önyargılarımızın hepsimi kötüdür ?

Hayır.Önyargısız insan yoktur, önyargılarımızın doğru veya yanlış olup olmadığı sözkonusudur.

Önyargılarımızın temelleri nelerdir?

Önyargılarımızın temelleri :doğduğumuz ortamdaki yaşam kültürümüzdür. Bu kültürün içinde

a)Dini inanç Farklılıkları ;İslamiyet ,Hristiyanlık, Yahudilik ,Putpereslik,semavi olmayan dinler ve (Allaha inanıp-İnanmama (Ateizm ) b)Dini inançlarımızının yorum farklılıkları(İtikadi ve Ameli mezhep görüşleri) c) Siyasi düşünce farklılıkları, d)Tuttuğumuz takım,

e)Sevdiğimiz sanatçı ve ve futbolcu .f)Beğendiğimiz lider. g)Dini cemaat önderleri,(Hoca ve üstadlar) h)Küçük yaşta bizi büyüten Anne ve Babamız,abilerimiz,kardeşlerimiz. ı) Arkadaş grupları ,bizlerin önyargılarımızın oluşmasında etken olan temellerdir.

Önyargılarımızın doğruluğunu nasıl test ederiz Her dini inancın, her felsefi görüş ve ekolün,her siyasi partinin,her dini cemaatlerin doktirinlerinden kendimize en yakın olanını kabul edip benimseriz.Önemli olan burada bu doktrinlerin,inandığımız dinin temel ilkelerine aykırı olmamasıdır.

Şunuda unutmamak lazımdır ki; yer yüzünde e kadar insan varsa o kadar farklı düşünce yapısına sahip olması gayet normaldir.Eğer bu insanların ruh yapıları,düşünce farklılıkları yapıları aynı olasaydı Yüce Allah bu kadar farklı dilleri ve kabileleri neden yaratmış olsun ki,

demekki yüce Allahın insanları farklı kabiliyette yaratması yine Yüce Allahın varlık delillerindendir

“Gökleri ve yeri yaratması, dillerinizin ve renklerinizin farklı olması, O'nun varlığının ayetlerindendir. Doğrusu bunlarda, bilenler için dersler vardır.”Rum suresi,Ayet 22.

Her inancın ve ekolün kendisine ait değer yargıları vardır ve insanlar bu değer yargılarından önyargılarını oluştururlar.

İslamın değeryargısı,Kur’anı Kerim ve Hz.Muhammedin örnek ahlakı ve sahabelerin çizdiği yoldur. Işte burada karşımıza çıkan Dinin yargıları ile bu yargılardan çıkardığımız dini anlayış yorumlarımızda farklılıklar oluşmaktaır.Mezheplerin çıkması da bu dini anlayış biçimlerimizden kaynaklanmaktadır.Önemli olan burada DİN ile Dini anlayış farklılıklarımızın karıştırılmamasıdır.

Günümüzde farklı cemaat ve din anlayışı farklı grup ve topluluklar oluşturmaktadır.Bu algılayış yöntem farklılıklarını birbirimize dayatmak yada en doğru metot benim metodumdur anlayışını dayatmak ,yanlış önyargılarımızdır.Her insanın doğuştan sahip olduğu ,huy, mizaç ve karakterleri farklıdır.

Yüce Allah Kuranı Kerimde; De ki: “Herkes kendi şâkilesine (fıtrat halini almış karakter ve tıynetine göre düşünce ve) davranış ortaya koyacak (kendi mizaç ve meşrebine göre bir iş yapacak) tır. Bu durumda, kimin haklı ve hayırlı bir yol tuttuğunu en iyi bilen Rabbiniz Teâlâ’dır.”

İsra Suresi,Ayet; 84

Bu ayeti meal tefsiri olarak ,Mahmut Kısa Şöyle yapmıştır.

Kur’an’ın yol göstericiliği olmaksızın mutluluğa ulaşabileceklerini sanan gâfillere de ki: “Herkes kendi içinden gelen eğilimlere, alışkanlıklara, ruh hâline göre bir yol çizer ve bunun en doğru yol olduğunu iddia eder; böylece her toplum, farklı bir inanç, ahlâk anlayışı ve dünya görüşü benimseyerek bu inanç doğrultusunda davranışlar geliştirir, kendi mizacına uygun tarzda hareket eder. Fakat herkes kendi mizacına uygun gelen yolu tutmakla, insanlığı kurtuluşa iletecek doğru yolu tutmuş sayılamaz. Çünkü içinizden kimlerin doğru yolu izlediğini en iyi bilen ve hangi yolun izlenmesi gerektiğine karar veren Rabb’inizdir.” Ve bu yolu, Kur’an vasıtasıyla size bildirmiştir. ?(isra Suresi ,Ayet 84.

Din anlayışı da bu farklı görüş farklılıklarından kaynaklanmatadır. Kendi önyargılarımızın ,başkalarının hayat hakkına zarar veriyorsa bu tehlikelidir.Bir kişi önce kendi önyargılarının(ön kabullerinin) de yanlış olabileceğini kabul etmeli,yada tuttuğu takım,Siyasi görüş,takip ettiği dini Cemaat veya tarikatlerinde yanlış yapabileceği fikirini önce benimsemelidir.

Karşımızdaki bir kişi eğer bunu kabul etmiyorsa bu kişilerle ne tartışma.ne müzakere ve ne de istişare fayda verir. Sırf sadece kendisinin haklı olduğunu kabul eden kimseler ,önce seni dinliyormuş gibi yaparlar,senin görüşlerinin içinden kendi görüş ve düşünceleriyle örtüşen tarafları alır,bizde zannederiz ki, bizimle istişare yapıyor,ne güzel davranış deriz, aslında o kişi istişare yapmamıştır,savunduğu fikirlerine bizleri de kullanarak kendi düşüncelerine bizleri de alet etmektedir.

Hele bu kimseler,Cemaat önderleri,Siyasi partilerin genel başkanları veya devletin otoritesini ve gücünü elinde bulundururlarsa bu çok tehlikelidir.Çünkü şahsi emellerine Kanunun gücünüde katarak, hukuku çiğneme girişiminde de bulunabilirler.

Karşıt görüşlü kimseleri dinlemek,onların düşüncelerinin temellerini iyi analiz etmek ve bu duygu düşüncelerin kişiye değil de topluma fayda sağlıyorsa bunlarıda hoşgörü içinde kabul etmek zorundayız.

Nitekim ister dini Cemaat olsun, ister felsefi doktrin (düşünce) olsun,ister siyasi parti olsun,eğer söylediği şey ,Kurana Ters düşmediği sürece, akla,mantığa,toplumun menfaatlerine fayda ve yarar sağlıyorsa ,senin inandığın değeryargılarına aykırı bile olsa onu bastırıp,yasaklanırsa yada engelenirse,bu karşıt görüşlü insanları yasa dışı yollara itebilir.

Önayargılarımız,dini değer yargılarımızın karşısında olursa ne yapmalıyız?

Yüce Allah Hz.Ademe saygı duymayan (secde etmeyen) ve kendi önyargısının doğru olduğunu savunan İblisi oracıkta hmen cezalandırmamış ve orada ondan önce savunmasını bile almıştır,
Bismillahi Teala:

71.Rabbin o zaman meleklere buyurmuştu ki: “Ben, çamurdan bir insan yaratacağım.”

72. “Onun biçimini düzeltip içerisine de (hayat veren) ruhumdan üflediğim,zaman hemen (benim için) ona secdeye kapanın.”73. Bunun üzerine meleklerin hepsi toptan secde ettiler.

74. Yalnız İblis (itaat edip de secde etmedi,) büyüklük tasladı ve kâfirlerden oldu.

75. (Rabbin) buyurdu: “Ey İblis! İki elimle (yani kudretimle) yarattığıma secde etmekten seni alıkoyan nedir? Büyüklük mü tasladın, yoksa yücelerden mi oldun?”

76. (İblis) dedi ki: “Ben ondan hayırlıyım. Beni ateşten, onu çamurdan yarattın.”77. (Allah) buyurdu: “Hemen defol, çık oradan (cennetten)! Sen artık taşlanmış (rahmetimden kovulmuş) birisin!”

78. “Şüphesiz, tâ ceza gününe kadar benim lanetim senin üzerinedir.”79. (İblis:) “Ey Rabbim! O halde (hiç olmazsa insanların) tekrar diriltilecekleri güne kadar bana mühlet ver.” dedi.80-81. (Allah) buyurdu: “Haydi sen, o bilinen gün (kıyamet) e kadar mühlet verilenlerdensin!”

yukarıdaki ayete bakacak olursak diyerek ,Yüce Allah bile kendisine karşı gelen bir varlığa bile savunma ve söz söyleme hakkı tanımışken,biz insanların farklı düşünce ve görüşlerine neden tahammül edemiyoruz yada savunmasını almadan hemen yargılayabiliyoruz!

Bir grubun müntesibi olan , veya dini cemaatin yada siyasi görüş farklılığından dolayı muhalif gördüğü , şahıslara ve kurumlarına, 28 şubatta olduğu gibi, karşıt görüşteki insanların hayat hakkını veya ticari teşebbüs hakkını gasbetme girişiminde bulunmaları,Elindeki iktidar gücüyle devlete ait yada özel okulları ve üniveristelerin veya yurtlarının kapatılması veya ticerette ihale verilmemesi Tassuba ve önyargılı davranışa en büyük örnektir .
Kanun önünde vergisini veren,vatan hainliği yapmayan insanlarımızı dışlamak aynı maduriyeti bir zamanlar kendiside madur olarak yaşadığı halde,iktidar gücünü ele aldıktan sonra mutlaka gücün iktidarına boyun eğerek tarihi tekerrür hatasına düşmemek gerekir.

Engüzel değerlerimiz evrenselsel değerler olmalıdır ki bunlar da;

Doğruluk,Dürüstlük,Adalet, Hoşgörü, bizim en güzel ön kabullerimiz(önyargılarımız ) olmalıdır.

Yazan :Ekrem KIRCA