Zati Sıfatları

ve zorunlu olan kemal ve yetkinlik sıfatlarıyla, câiz sıfatları bilip, öylece inanmak,

zâtını noksan sıfatlardan yüce ve uzak tutmaktır. Allah, şanına lâyık

olan bütün kemal sıfatlarıyla nitelenmiş ve noksan sıfatlardan münezzehtir.

Allah Teâlâ'nın sıfatlarının hepsi ezelî ve ebedî sıfatlardır. O'nun sıfatlarının

başlangıcı ve sonu yoktur. Allah'ın sıfatları, yaratıkların sıfatlarına benzemez.

Her ne kadar isimlendirmede bir benzerlik varsa da Allah'ın ilmi, iradesi,

hayatı, kelâmı; bizim, ilim, irade, hayat ve kelâmımıza benzemez. Biz, Allah'ın

zâtını ve mahiyetini bilemediğimiz ve kavrayamadığımız için O'nu isim ve

sıfatlarıyla tanırız. Kur'ân-ı Kerîm "Onu gözler idrak edemez. Fakat O, gözleri

idrak eder. O, eşyayı pek iyi bilen, her şeyden haberdar olandır" (el-En‘âm

6/103) buyurarak, Allah'ın zâtını idrak etmenin, mahiyetini bilmenin imkânsız

olduğunu açıklamıştır. Hz. Peygamber de bu konuda şöyle buyurmuştur: "Allah'ın

yaratıkları hakkında düşününüz. Fakat Allah'ın zâtı hakkında düşünmeyiniz.

Gerçekten siz buna hiç güç yetiremezsiniz" (Süyûtî, el-Câmi‘u's-sag¢r,

I, 132; Aclûnî, Keşfü'l-hafâ, I, 311).

Yüce Allah'ın varlığı zorunlu ve vâcip olan sıfatları iki gruba ayrılır:

Zâtî sıfatlar, sübûtî sıfatlar.

verilmesi câiz ve mümkün olmayan sıfatlardır. Zât sıfatların zıtları Allah

hakkında düşünülemediği, bu sebeple noksanlık, sonluluk ve eksiklik ifade

eden bu özelliklerden O'nun tenzih edilmesi gerektiğinden bu sıfatlara tenzîhî

sıfatlar ve selbî sıfatlar da denilmiştir. Zâtî sıfatlar şunlardır:

1. Vücûd. “Var olmak” demektir. Allah vardır, varlığı başkasından değil,

zâtının gereğidir, varlığı zorunludur. Vücûdun zıddı olan yokluk Allah

hakkında düşünülemez.

2. Kıdem. “Ezelî olmak, başlangıcı olmamak” demektir. Hiçbir zaman

düşünülemez ki, bu zamanda Allah henüz var olmamış olsun. Çünkü

zaman denilen şeyi de O yaratmıştır. Ne kadar geriye gidersek gidelim

O'nun var olmadığı bir zaman düşünülemez, bulunamaz. Allah sonradan

meydana gelmiş varlık değildir. Ezelî (kadîm) varlıktır. Kıdem sıfatının zıddı

olan sonradan olma (hudûs) Allah hakkında düşünülemez.

3. Beka. “Varlığının sonu olmamak, ebedî olmak” demektir. Allah'ın

sonu yoktur. Ezelî olanın ebedî olması da zorunludur. Bekanın zıddı olan

sonu olmak (fenâ) Allah hakkında düşünülemez. Ne kadar ileriye gidilirse

gidilsin, Allah'ın olmayacağı bir an düşünülemez. Kur'ân-ı Kerîm'de Allah'ın

ezelî ve ebedî oluşu hakkında şöyle buyurulur: "O, ilktir, sondur..." (el-Hadîd

57/3), "...Allah'ın zâtından başka her şey yok olucudur..." (el-Kasas 28/88).

4. Muhâlefetün li'l-havâdis. “Sonradan olan şeylere benzememek”

demektir. Allah'tan başka her varlık sonradan olmuştur. Allah, sonradan

olan şeylerin hiçbirisine hiçbir yönden benzemez. Allah, kendisi hakkında

bizim hatıra getirdiklerimizin de ötesinde bir varlıktır. Bu sıfatın zıddı olan,

sonradan olana benzemek ve denklik (müşâbehet ve mümâselet) Allah hak

kında düşünülemez. Kur'an'da şöyle buyurulur: "...O'nun (benzeri olmak

şöyle dursun) benzeri gibisi (dahi) yoktur..." (eş-Şûrâ 42/11).

5. Vahdâniyyet. “Allah Teâlâ'nın zâtında, sıfatlarında ve fiillerinde bir

ve tek olması, eşi, benzeri ve ortağının bulunmaması” demektir. Vahdâniyyetin

zıddı olan birden fazla olmak (taaddüd), eşi ve ortağı bulunmak (şirk),

Allah hakkında düşünülmesi imkânsız olan sıfatlardandır. İslâm'a göre Al-

lah'tan başka ilâh, yaratıcı, tapılacak, sığınılacak, hüküm ve otorite sahibi

bir başka varlık yoktur. İhlâs ve Kâfirûn sûreleri ile Kur'an'ın pek çok âyeti

Allah'ın tek ve eşsizliğini ortaya koyarken, şirki reddeder (bk. el-Enbiyâ

21/22; el-İsrâ 17/42; ez-Zümer 39/4).

6. Kıyâm bi-nefsihî. “Varlığı kendiliğinden olmak, var olmak için bir

başka varlığa ihtiyaç duymamak” demektir. Allah kendiliğinden vardır. Var

olmak için bir yaratıcıya, bir yere, bir zamana, bir sebebe muhtaç değildir.

Başkasına muhtaç olmak (kıyâm bi-gayrihî), Allah hakkında düşünülemez.

Kur'ân-ı Kerîm'de bu sıfatla ilgili olarak şöyle buyurulur: "De ki: O Allah

birdir. O, sameddir (başkasına ihtiyaç duymayandır)..." (el-İhlâs 112/1-2),

"Ey insanlar, Allah'a muhtaç olan sizlersiniz. Zengin ve övülmeye lâyık olan